Η Επιδημιολογία Λυμάτων (Wastewater-based Epidemiology) έχει καθιερωθεί από το 2021 σε όλη την Ευρώπη ως οικονομικά αποδοτική, γρήγορη και αξιόπιστη πηγή επιδημιολογικών πληροφοριών για τις εθνικές υγειονομικές αρχές, την τοπική υγειονομική περίθαλψη, τα εθνικά κέντρα ελέγχου ασθενειών, τους δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, οργανισμούς νερού και περιβάλλοντος. Πυροδοτούμενη από την πανδημία COVID-19, η χρήση των λυμάτων για την επιτήρηση της εξάπλωσης λοιμώξεων γίνεται παγκόσμιο πρότυπο που έχει σαφή πλεονεκτήματα και έρχεται να συμπληρώσει την επιτήρηση βασιζόμενη στα κλινικά δείγματα.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα ταχέως αυξανόμενο ποσοστό του ανθρώπινου πληθυσμού ζει σε αστικές περιοχές και συνδέεται με ένα σύστημα αποχέτευσης, επομένως, η επιδημιολογία με βάση τα λύματα αποτελεί ένα ταχέως αναδυόμενο πλαίσιο για την επιτήρηση της δημόσιας υγείας καθώς παρέχει γρήγορα και μη επεμβατικά ανώνυμες πληροφορίες, μεγάλης πληθυσμιακής κλίμακας σχετικά με τις ανθρώπινες ασθένειες και την ανθρωπογενή χρήση χημικών ουσιών. Συνεπώς, η ανάλυση των λυμάτων έχει τη δυνατότητα να αποκαλύψει σημαντικές γνώσεις σχετικά με την έκθεση της κοινότητας σε παθογόνους μικροοργανισμούς και ιούς ή την κατανάλωση χημικών και άλλων ουσιών όπως για παράδειγμα την κατανάλωση ναρκωτικών ουσιών, φαρμάκων και τοξικών. Παράλληλα, μπορούν να δώσουν πληροφορίες σχετικά με τις διατροφικές συνήθειες, καθώς μπορούν να ανιχνευτούν βιταμίνες και μεταβολίτες τροφών, το ηλικιακό εύρος του πληθυσμού, τα επίπεδα παχυσαρκίας, ακόμα και την ψυχολογική και νοητική υγεία του πληθυσμού. Πολλές χώρες έχουν πλέον δημιουργήσει τοπικά, περιφερειακά και εθνικά δίκτυα που μελετούν μια σειρά βιοδεικτών στα αστικά λύματα και στα λύματα των νοσοκομείων.
Στην πόλη της Πάτρας, η επιδημιολογική επιτήρηση των λυμάτων έχει ξεκινήσει από το ΙWaterFood (IWF) μέσω του εργαστηρίου Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ποιότητας Ζωης, της Ιατρικής σχολής, του Πανεπιστημίου Πατρών, από το 2021, με την συνεργασία του ΕΟΔΥ. Πλέον, το εργαστήριο πραγματοποιεί την επιτήρηση της παρουσία του ιού Sars-Cov-2 σε εβδομαδιαία βάση και εισάγει την επιδημιολογική επιτήρηση Αδενονοιών (ΗΑdV2), Ηπατίτιδας Α, ιών γρίπης Α και Β, αναπνευστικό συγκυτιακό ιό (RSV) και αλλων ιών καθώς και βακτηριακών γονιδίων που παρέχουν αντοχή στα αντιβιοτικά (Αntibiotic Resistance Genes- ARGs) και γενικότερα ανθεκτικών στελεχών (Antimicrobial Resistance- AMR) που ενέχουν αυξανόμενο κίνδυνο για την Δημόσια Υγεία, στοχεύοντας στην έγκαιρη ενημέρωση και πρόληψη πιθανών λοιμωδών εξάρσεων.
Το εργαστήριο Υγιεινής συμμετέχει στο Ευρωπαικό πρόγραμμα EU-WISH το οποίο είναι μια κοινή δράση ευρωπαϊκών χωρών που σκοπός είναι, μέσω της αξιοποίησης της υφιστάμενης επιστημονικής γνώσης και έρευνας, την εγκαθίδρυση κοινών πρακτικών επιτήρησης των λυμάτων σε όλη την Ευρώπη, με άξονα τη Δημόσια Υγεία, την ανάπτυξη μεθόδων και πρακτικών έγκαιρης ενημέρωσης και ετοιμότητας σε πιθανές εξάρσεις επιδημιών, τον προσδιορισμό υφιστάμενων και νέων παθογόνων που χρήζουν επιτήρηση και την ένταξη των πρακτικών αυτών στην καθημερινή ατζέντα των συστημάτων Υγείας των Ευρωπαϊκών χωρών. Το EU-WISH θα συμβάλει στον καθορισμό και στην επέκταση των στρατηγικών επιτήρησης των λυμάτων και στην εναρμόνιση διαδικασιών, δειγματοληψίας, ανάλυσης των δειγμάτων, επεξεργασίας και ερμηνείας, διατηρώντας και επεκτείνοντας τις τρέχουσες ικανότητες επιτήρησης των ευρωπαϊκών χωρών με προοπτική για την δημιουργία και εφαρμογή ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου συστήματος προστασίας της Δημόσιας Υγείας.
Συνοψίζοντας, η επιδημιολογική επιτήρηση των λυμάτων αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο προστασίας της Δημόσιας Υγείας, ευθυγραμμισμένη στα πλαίσια των οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) και της στρατηγικης “Οne Health”, μία ενοποιητική προσέγγιση για την εξισορρόπηση και τη βελτιστοποίηση της υγείας των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος, με ιδιαίτερα σημαντικό μοχλό την πρόληψη, την πρόβλεψη, την ανίχνευση παθογόνων παραγόντων στην κοινότητα και στο περιβάλλον και την αντιμετώπιση παγκόσμιων απειλών για την υγεία.